Bu yazı Yıldızlar yazı dizisinin 7. yazısıdır. Yazı dizisine ulaşmak için buraya tıklayınız.
NOT: Yazı dizisi boyunca görseller üzerine tıklayarak kaynaklarına ulaşabilirsiniz.
Yukarıdaki yazıda hidrojeni helyuma çevirecek kadar sıcaklık ve basınca ulaşmış yıldızların anakol yıldızlar olduğundan bahsetmiştim. Bu yıldızların bir süre sonra hidrojen yakıtları biter. Bu bitme süresi yıldızın boyutuna ve kütlesine bağlı olarak değişiklik gösterir. Bu yazıda Güneş boyutunda ve Güneşten az kütleye sahip yıldızların yaşam döngülerine bakacağız.
Yakacak hidrojeni biten yıldızların elinde yakacak olarak kullanacak helyumları kalmıştır ve artık helyum yakmaya başlarlar. Helyum füzyonu, hidrojene göre daha fazla enerji açığa çıkarır bu sebeple hidrojeni biten yıldızlar şişmeye başlar. (Bu evrede şişen yıldızlar 100-1500 kata kadar büyüyebilirler.) Şişmeye başlayan yıldızın yüzey alanı genişlediği için sıcaklığı ve parlaklığı da düşer. Sıcaklığı düşen yıldızlar kırmızılaşır. Kırmızı ve şişmiş bir yıldız artık ömrünün sonlarına doğru gelmiş demektir.
Elbette çekirdekteki helyum da bir süre sonra biter ve helyum bittiğinde yıldız içine doğru bir çökme yaşar. Çökme sebebiyle azalan kütle, yıldızın çekirdeğinin çekim kuvvetini azaltmıştır ve bu da yıldızı bir arada tutabilecek kadar bir kuvvet değildir. Bu sebeple yıldızın dış katmanları uzaya salınır. Geriye kalan kısıma ise beyaz cüce yıldız ismi verilir. Beyaz cüceler ışık yaymaya devam etselerde artık içlerinde nükleer reaksiyonlar sona ermiştir.
Bir süre sonra beyaz cücenin enerjisi biteceği ve kara cüceye dönüşeceği tahmin ediliyor. Ama henüz böyle bir cisime rastlayamadık çünkü bu evre o kadar uzun sürüyor ki evrenin başlangıcından bu yana kara cücenin oluşması için gereken kadar zaman geçmedi.
Peki geriye kalan kısıma ne oldu? Geriye kalan hidrojen ve helyumca zengin toz bulutuna ise bulutsu veya nebula diyoruz.
Nebula Çeşitleri
Nebulaların tek oluşum şekilleri bundan ibaret değildir. Her yıldız anakol evresini bitirdikten sonra kırmızı dev (veya süperdev) halini alır. Bu yıldızın inanılmaz derecede şişmesi anlamına geldiğinden bahsetmiştim. Yıldız içinde gerçekleşen helyum füzyonu yıldızın içini aşırı ısıtır ve basıncı artırır. Bu sebeple bu yıldızlar dışarı gaz salarlar. Salınan bu gaz çok sıcaktır ve hızlı bir şekilde salınır. Bu salınım sonucunda oluşan bulutsulara Salma Bulutsusu denir.
Bir bulutsu süpernova sonucunda da oluşabilir. Oluşan patlamanın enerjisiyle maddeler uzaya yayılır ve bu bulutsulara Süpernova Kalınıtısı Bulutsu denir.
Haftaya yayımlanacak yazı:Nötron Yıldızı Nedir? Pulsar ve Magnetarlar Nasıl Oluşur?
Kaynaklar