Reaktif Zırh 2. Dünya Savaşından sonra gelişen anti tank silahlarına karşı geliştirilmiş bir sistemdir. ERA, SLERA, NERA ve NXRA gibi çeşitleri vardır. Öncelikle “Zırh” kelimesinin felsefesini irdeledikten sonra Reaktif Zırhları inceleyelim
Zırh Çeşitleri
1960 yıllarına kadar tanklar homojen çelik plakalı zırhlarla korunuyordu. Bu zırhların kalınlığı 8 mm’den 250 mm’ye kadar değişiyordu.
1966’da hizmete giren Sovyet yapımı T-64 tankı ise kompozit zırhın kullanıldığı ilk tank olma özelliğini göstermektedir. Bilindiği gibi kompozit malzemeler, önemli ölçüde farklı fiziksel veya kimyasal özelliklere sahip iki veya daha fazla bileşen malzemeden yapılan ve birleştirildiğinde öncekinden farklı özelliklere sahip olan malzemelerdir. Yani çelik veya alüminyum gibi tek başına belirli bir madde değildir. Bu kompozit zırh da bir dizi çelik katmandan ve aralarında cam elyafla güçlendirilmiş olarak bulunan plastik katmanlardan oluşuyordu ve yüksek patlayıcılı anti tank mermilerini önleyebiliyordu. Ayrıca taret kısmında da aynı görev için kullanılan özel sağlamlaştırılmış çelik bulundurmaktaydı.
450 mm zırh kalınlığına sahip T-64 için sadece Sovyetlerin değil, zamanının en güçlü zırh korumasına sahip tankıdır diyebiliriz. Tankın ön gövde kompozit koruması 80 mm çelik levha ve 140 mm cam elyaf levhadan oluşuyordu. Bu koruma, 450 mm’lik çelik bir zırhın korumasına eşdeğerdi. Saf çelik zırh yerine bu kompozit malzemenin kullanılmasıyla ağırlıktan tasarruf edilerek manevra kabiliyeti de arttırılmıştır, ayrıca fiberglas kullanımı anti radyasyon koruması sağlamıştır.
Ukrayna’da önemli fabrika revizyonları ve modernizasyonlarından geçen T-64 bugün çok az bölgede kullanılsa da birçok yönüyle zamanının en devrimci mühendislik örneklerinden biriydi.
Reaktif Zırh
Reaktif zırhlara gelelim. İkinci dünya savaşından sonra gelişen anti tank silahlarına karşı zırh teknolojisinin yetersiz kalmasından doğan ihtiyaç üzerine geliştirilmişlerdir. Reaktif zırhlar ilk kez 1982 yılında Lübnan iç savaşlarında İsrail tankları tarafından kullanılmıştır. Kısaca bu zırhlar, mermilerin tankı delip geçmesini onları patlatarak engelleyen bir sistemdir. Tankın saldırıya açık savunmasız yerleri bir seri kaplayıcı yapışkan plaka ile yani yüksek patlayıcılarla kaplanır.
Küçük kutuları andıran bu yapışkanlar sadece bir roket veya misil tarafından vurulduklarında infilak eden patlayıcılar içerir. Çarpışma anında patlayıcı ateşlenir ve merminin tüm gücünü dışarı doğrultur. Böylece tankı hedefleyen roket veya misilin hem delmesi gereken malzeme miktarı artar hem de yapışkan patlayıcının karşı patlaması sebebiyle delme gücünün çoğunu kaybeder. Zaten çelik ve kompozit zırhla korunan tanka ekstra koruma sağlanmış olur.
Reaktif zırh olarak yüksek mukavemetli zırh çelikleri (temperlenmiş* martenzitik çelik) kullanılır. 2 adet 440 serisi çelik veya kompozit zırhtan yapılmış blokların arasına patlayıcı madde veya polimer yerleştirilerek sandviç şeklinde sıkıştırılmasıyla meydana getirilirler. (*Temperleme işlemi çeliğe daha üstün bir güç ve sertlik sağlar.)
Görüldüğü gibi kompozit ve reaktif zırhların beraber kullanımı HEAT mermilere (yüksek patlayıcılı tanksavar mermisi) karşı ciddi bir koruma sağlıyor. Fakat bu sistemin de bazı dezavantajları bulunuyor. Reaktif zırhların dinamik elemanları görevlerini yerine getirdikten sonra kaybolurlar yani yerlerine yenileri takılmadığı takdirde eğer düşman daha önce isabet ettirdiği noktaya bir atış daha yaparsa ikinci mermi zırhla direkt etkileşecektir. Artık ekstra bir zırha sahip olmazsınız.
Ayrıca araç dışında infilak eden patlayıcı, zırhtan kopan parçacıkların çevreye saçılmasına neden olur, bu reaktif zırhın parçaları yüksek kalibre makineli tüfekler, HE ve AP mermileri tarafından patlatılabilir.
Başta ana muharebe tankları olmak üzere muharebe ve zırhlı personel araçlarında kullanılan reaktif zırh sistemi, zırhlı araçların beka seviyelerinin arttırılmak istenmesi kapsamında geliştirilmiştir ve çeşitleri bulunmaktadır. Biraz bu çeşitlerden bahsedelim.
ERA (Explosive Reactive Armor/Patlayıcılı Reaktif Zırh)
Kendisinden on kat fazla olan çelik zırh ile aynı dayanımı sağlayabilen Patlayıcılı reaktif zırh (ERA), reaktif zırhlar içinde en yaygın kullanılan türdür.
Düşmanın güdümlü tanksavar füzeleri, tankın reaktif zırh plakaları bulunan bölümüne isabet ettiğinde ana zırhtan önce ERA yani patlayıcılı reaktif zırh plakalarına çarpar ve plakalar arasında bulunan patlayıcı infilak eder. Patlayıcının infilak etmesi ile mühimmatın etki yönüne ters şekilde içten gelen bir patlama gerçekleşir ve oluşan bu patlama sonucu ERA genişleyerek tanksavar mühimmatının ana zırha zarar vermeden bertaraf edilmesini sağlar. Burada amaç penetrasyon (delici güç)etkisini minimize etmektir.
Eğer ki mühimmat çift başlığa sahip (tandem) bir mühimmat ise ilk başlık aynı şekilde ERA tarafından bertaraf edilir fakat ikinci başlık hiç ERA zırhı yokmuş gibi doğrudan ana zırha nüfuz eder.
ERA karoları, zırhlı savaş aracının çarpışma olasılığı en yüksek olan kısımlarında, tipik olarak gövdenin ön kısmıyla kulenin ön ve yanlarında eklenti zırh olarak kullanılır. Ayrıca aracı ve ekibi patlayan ERA’dan korumak için aracın kendisinin oldukça ağır zırhlı olması gerekmektedir.
ERA kullanımının bir başka komplikasyonu da bir plaka patladığında tankın yakınındaki herhangi biri için mevcut olan tehlikedir. ERA plakasının patlaması önemli miktarda şarapnel oluşturur ve çevredeki kişiler ölümcül yaralanma tehlikesiyle karşı karşıya kalabilir.
Leopard 2A4 Zırh Modifikasyonu
Roketsan, Leopard 2A4 tanklarına modüler T1 zırh sistemi ekleyerek anti tank füzelerine karşı artı bir koruma sağlamaktadır.
Tankın yan etekleri ve alt ön kısmında ERA (Reaktif Zırh), üst kısmında Kompozit Zırh kullanılmıştır. Zırh modifikasyonlarıyla Tankın ağırlığı 55 tondan 62 tona çıktı ancak arazideki engel aşma ve mobilite testlerini başarıyla tamamladı. Zırh modifikasyonu sayesinde operasyon bölgelerinde kullanılabilecek tüm anti tank füze ve RPG tarzı güdümsüz mühimmatlara karşı koruma sağlanabilmektedir.
İlk aşamada 40 tankın güçlendirilmesi, sonrasında sayının artması bekleniyor.
ERA reaktif zırhları, Rus yapımı 3.nesil ana muharebe tankı olan T-90 tanklarında da kullanılmakta olup Amerikan M1 Abrams tankları da gerektiği takdirde yan kısımlara reaktif zırh tutucu aparatı takarak tankı reaktif zırh ile kaplayabilir.
SLERA (Self-Limiting Explosive Reactive Armour/Kendinden Sınırlayıcılı Patlayıcılı Reaktif Zırh)
İlk olarak İsrail tarafından tasarlanan SLERA’lar, ERA’lar ile benzer çalışma prensibine ve benzer tasarıma sahiptir. En önemli farkları ise patlayıcılar tarafından gerçekleştirilen patlamanın oldukça küçük ölçekli olması ve bu sebeple füzelere karşı ERA’dan daha düşük performans göstermesidir. Bunun yanında ERA’ya göre daha düşük performans gösterse de araç yapısı üzerindeki yıkıcı etkileri de daha azdır ve bünyesindeki patlayıcı sayesinde kendisine nüfuz eden patlayıcının kontrollü bir şekilde yayılmasını sağlar. ERA’ya göre daha ucuz ve üretilmesi kolaydır.
NERA (Non-Energetic Reactive Armor/Enerji Olmayan Reaktif Zırh)
ERA’lar ile benzer yapıdadırlar fakat içerisinde patlayıcı bulundurmazlar. NERA genellikle iki metal (çelik, alüminyum veya titanyum) tabakadan oluşur ve aralarında kauçuk gibi elastik bir malzeme tabakası vardır. Çarpma üzerine kauçuk genişleyerek zırh şişer. Plakaların bu şişkinliği mermi ile etkileşime girer ve merminin başlangıç yönünden sapmasına neden olur yani bu sistemde mantık; kauçukta depolanmış enerjiyi kullanarak mermiyle gelen kinetik enerjiyi asıl amaçlanan temas noktasından uzağa yönlendirmektir.
ERA’lar, gelen bir mermi metal plakalar arasındaki patlayıcı tabakayı patlatarak plakaları şişmeye zorladığında çalışıyordu, NERA ise patlayıcı bir katman olmadan aynı etkiye ulaşıyor. Bunu da yoğun bir elastomer kullanımı sağlamaktadır.
ERA’ya göre daha hafif, yakındaki piyadeler için daha güvenli ve araçlara entegre etmesi daha kolaydır. Ayrıca ERA’larda olduğu gibi tek kullanımlık değildir, birden fazla kez gelen darbeye dayanıklılık gösterebilir. 5 yılda bir değiştirilmesi gereken zırhın bakım maliyeti oldukça pahalıdır.
*Resimler 1980 yılında hizmete giren M1 Abrams’ın zırh planlarına aittir ve şu an herhangi bir gizlilikleri yoktur.
Puma IFV zırhı da çelik gövdeye cıvatalanmış kompozit zırh modülleri ve NERA katmanından oluşuyor. NERA katmanı, ana kompozit zırhın üzerinde aralıklı şekilde bulunuyor.
Bugün Leclerc, M1 Abrams, Challenger2, Leopard2 gibi NATO tankları NERA zırh kullanmaktadır. Leopard 2A7 tankında, Bor-karbür/Alümina matrisli içerisinde Dyneema (bir çeşit Aramid) bulunan NERA zırh kullanılmaktadır.
NxRA (Non-Explosive Reactive Armor/Patlayıcı Olmayan Reaktif Zırh)
NERA’larla aynı yapıdadırlar. Tek farkları plastik yerine ara katmanda polimer malzeme kullanılmasıdır. İsabet aldıktan sonra tıpkı SLERA’lar gibi oluşan patlamayı çok küçük bir nokta yerine çok daha büyük bir yüzeye etki edecek şekilde tepki vererek, tankları korumaktadılar. Birden çok atışa karşı isabet alınan bölgelerde NERA’lara karşı daha az dayanıma sahiptirler.
NERA zırha göre daha maliyetli, birden çok yapılan atışa karşı NERA’lara oranla dayanımı daha azdır.
Merkava Mark-3 ve Mark-4 bu zırhı kullanmaktadır.
Reaktif zırhın günümüz muharebe sahasına nasıl etkide bulunduğunu merak ediyorsanız “Geçmişten Günümüze Tank Gelişimi” adlı yazımıza buradan ulaşabilirsiniz
